We leven in onzekere tijden. Energietarieven en prijzen van grondstoffen zijn in korte tijd extreem gestegen. Veel ondernemers die vaste prijzen hebben afgesproken met hun afnemers of opdrachtgevers zullen daar nu spijt van hebben. Bijvoorbeeld een groothandel die met een broodfabriek een meerjarenafspraak met vaste prijzen heeft gemaakt voor de levering van grondstoffen (meel). Als gevolg van ontwikkelingen op de wereldmarkt krijgt de groothandel te maken met enorme stijging van zijn inkoopprijs. Hierdoor dreigt hij in de rode cijfers terecht te komen. Is er een mogelijkheid om die afspraken open te breken?
Onvoorziene omstandigheden
Nadat een overeenkomst is gesloten, kunnen partijen worden ingehaald door nieuwe gebeurtenissen. De omstandigheden kunnen wijzigen waardoor de overeenkomst niet meer aansluit bij de nieuwe realiteit. Een partij kan dan aan de rechter vragen om de overeenkomst te wijzigen of geheel of gedeeltelijk te ontbinden. Rechters zijn in het algemeen terughoudend met het ingrijpen in bestaande contracten. Ook als het gaat om een wijziging in de marktomstandigheden of forse kostprijsstijgingen. De vereisten voor een rechterlijk ingrijpen in bestaande overeenkomsten zijn behoorlijk streng. Deze vereisten zijn:
- Na het sluiten van de overeenkomst doen zich nieuwe omstandigheden voor.
- Partijen hebben bij het sluiten van de overeenkomst geen rekening gehouden (ook niet stilzwijgend) met deze nieuwe omstandigheden. Met andere woorden, ze hebben dit niet in de overeenkomst verdisconteerd, c.q. daarvoor niets geregeld.
- De omstandigheden zijn van dien aard dat partijen naar maatstaven van redelijkheid en billijkheid ongewijzigde instandhouding van de overeenkomst niet mogen verwachten. Met andere woorden, de gevolgen of de impact van de omstandigheden moeten zeer ingrijpend zijn.
De rechter zal in de eerste plaats kijken naar de gemaakte afspraken. Hebben partijen de nieuwe omstandigheden uitdrukkelijk of stilzwijgend verdisconteerd? Dat vereist een uitleg van de overeenkomst. Daarvoor zijn niet alleen de bewoordingen van de overeenkomst van belang, maar ook de bredere context en de onderlinge communicatie van partijen. Als de omstandigheden niet verdisconteerd zijn in het contract, zal vervolgens beoordeeld moeten worden of een wijziging dan wel (gedeeltelijke) ontbinding van de gemaakte afspraken op z’n plaats is. Alle omstandigheden van het geval kunnen daarbij van belang zijn en dat maakt dat de rechtspraak hierover nogal verschillend is.
Enkele praktijkvoorbeelden
Aan de hand van de volgende vier voorbeelden uit de rechtspraak licht toe hoe dit kan uitpakken.
Een leverancier die gassen levert aan een kippenvleesproducent mocht zijn prijzen verhogen. De rechter vindt dat van de leverancier niet verlangd kan worden dat hij verlies maakt op de leveringen (Rechtbank Rotterdam 30 november 2021, ECLI:NL:RBROT:2021:13392).
Een leverancier van betonmortel voor betonfunderingen van windturbines mocht zijn prijzen echter niet verhogen. Zijn beroep op onvoorziene omstandigheden werd terzijde geschoven (Rechtbank Midden-Nederland 8 september 2022, ECLI:NL:RBMNE:2022:3592).
Ook een aannemer van een staalconstructie voor een fabriekslocatie mocht zijn prijzen niet verhogen (Rechtbank Amsterdam 26 oktober 2022, ECLI:NL:RBAMS:2022:6132).
Een leverancier van warmte en CO2 ten behoeve van de glastuinbouw mocht de leveringen aanzienlijk reduceren, nu de kunstmestfabriek waar de warmte en CO2 vandaan kwam als gevolg van extreme prijsstijgingen de productie drastisch moest inperken (Rechtbank Rotterdam 13 oktober 2022, ECLI:NL:RBROT:2022:8502).
(klik op de link voor samenvattingen van genoemde uitspraken)
Conclusie & advies
Het hangt in belangrijke mate van de concrete feiten en omstandigheden, en van de inhoud van de gesloten overeenkomst af of de rechter aanleiding ziet om in een bestaand contract in te grijpen. De drempel daarvoor ligt hoog en de uitkomst is zeer moeilijk vooraf te voorspellen.
Bij het sluiten van nieuwe overeenkomsten is het verstandig om met zoveel mogelijk eventualiteiten rekening te houden en de afspraken daarover in duidelijke taal vast te leggen. Benoem eventueel welke situaties wel of juist niet zullen gelden als een onvoorziene omstandigheid. Daarmee maakt u het de rechter gemakkelijker om inzicht te krijgen wat de precieze inhoud is van de gemaakte afspraken, waarmee ook de voorspelbaarheid van de uitkomst verhoogd wordt.