Dat bestuurders van rechtspersonen persoonlijk aansprakelijk kunnen zijn voor onbehoorlijk bestuur, is algemeen bekend. Minder bekend is dat ook zogenaamde feitelijk beleidsbepalers aansprakelijk kunnen zijn. Een feitelijk beleidsbepaler is iemand die formeel geen bestuurder is, maar zich wel feitelijk als bestuurder gedraagt. Het klassieke voorbeeld is de persoon die achter de schermen aan de touwtjes trekt en die een stroman als bestuurder heeft aangesteld. De stroman handelt dan geheel volgens de instructies van de feitelijk beleidsbepaler.
De Hoge Raad heeft op 24 maart 2023 beslist dat iemand ook als feitelijk beleidsbepaler kan worden aangemerkt als hij/zij zich slechts een deel van de bestuursbevoegdheid heeft toegeëigend. Het is dus niet vereist – zoals eerder werd gedacht – dat een feitelijk beleidsbepaler de rechtspersoon bestuurt in plaats en met terzijdestelling van het formele bestuur. Hierdoor kan iemand eerder als feitelijk beleidsbepaler worden aangemerkt, en – als er sprake is van onbehoorlijk bestuur – persoonlijk aansprakelijk worden gesteld.
In de casus waarover de Hoge Raad oordeelde, ging het om iemand die niet formeel bestuurder was, maar toch zeer vergaande bemoeienis had met de totstandkoming en uitvoering van de financiering voor de bouw van een bedrijfspand. Dit bleek onder meer uit het feit dat deze persoon aan de bank had laten weten dat zij de facturen zou paraferen waarmee de vennootschap over het ter beschikking gestelde bouwdepot kon beschikken. Het ging hier om typische bestuurstaken, zodat deze persoon als feitelijk beleidsbepaler werd aangemerkt. Het feit dat zij zich met andere bestuurstaken niet had beziggehouden en haar bemoeienis beperkt was gebleven tot de financiering van het bedrijfspand hielp haar niet om aan aansprakelijkheid te ontkomen.
De invulling die de Hoge Raad hiermee geeft aan het begrip feitelijk beleidsbepaler kan grote gevolgen hebben voor de praktijk. Het is immers niet ongebruikelijk dat naast de bestuurders zelf ook andere personen in enige mate betrokken kunnen zijn bij het besturen van rechtspersonen. Deze personen lopen dus een groter risico om als feitelijk beleidsbepaler persoonlijk aansprakelijk te zijn.
Waar moeten we dan aan denken? Voor wie geldt dit met name?
In de eerste plaats lopen commissarissen en (groot)aandeelhouders een groter risico om als beleidsbepaler aangemerkt te worden. Zij zijn uit hoofde van hun functie, respectievelijk positie, nauw betrokken bij het bestuur van de rechtspersoon en kunnen soms in de verleiding komen om (onbewust) op de stoel van de bestuurders te gaan zitten. Dat is bijvoorbeeld het geval wanneer zij hun positie en invloed gebruiken om aan het bestuur voor te schrijven hoe ze in een concreet geval moeten handelen. Hoewel de statuten kunnen bepalen dat de RvC en/of de AvA instructies mogen geven aan het bestuur, kan het dus riskant zijn om van deze instructiebevoegdheid gebruik te maken. Ook commissarissen en aandeelhouders, die goedbedoeld het bestuur helpen door sommige taken van de bestuurders over te nemen – bijvoorbeeld omdat de bestuurders zelf daarvoor niet de benodigde competenties of tijd hebben – lopen een vergroot risico.
In de tweede plaats kunnen ook bepaalde werknemers van de rechtspersoon een groter risico lopen. Dit geldt vooral voor functionarissen uit het hogere management aan wie – formeel of de facto – dusdanig veel bevoegdheden zijn gedelegeerd, dat hun handelen feitelijk neerkomt op het uitvoeren van een deel van de bestuurstaak. Ik denk bijvoorbeeld aan een organisatie met één formeel bestuurder, die alle financiële zaken volledig overlaat aan de manager financiën.
De hierboven genoemde uitspraak van de Hoge Raad betrof een geval waarin een vennootschap failliet verklaard was en de curator de feitelijk beleidsbepaler persoonlijk aansprakelijk had gesteld. Feitelijk beleidsbepalers kunnen echter ook door crediteuren van een rechtspersoon aansprakelijk gesteld worden, zonder dat er sprake is van een faillissement. Naar mijn verwachting kan de besproken uitspraak van de Hoge Raad ook in die gevallen ertoe leiden dat iemand sneller als beleidsbepaler aansprakelijk gesteld wordt.
Conclusie en advies
Om ongewenste aansprakelijkheidsrisico’s te voorkomen is het belangrijk om te controleren of de taakverdeling binnen uw organisatie geen bestuursbevoegdheden heeft belegd bij andere personen dan de bestuurders. Daarnaast doet men er verstandig aan om te checken of men zich in de praktijk ook houdt aan de formele taakverdeling.